Мемлекеттік рәміздер

МЕМЛЕКЕТТІК РӘМІЗДЕР ТУРАЛЫ

"Мемлекеттік рәміздер-бұл біздің мемлекетіміздің, егемендігіміздің мызғымас негіздерінің бірі.

Олар Тәуелсіздіктің қасиетті біріктіруші бейнесін білдіреді»

         Нұрсұлтан Назарбаев

"Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздері туралы" Конституциялық Заң 2007 жылғы 4 маусымда қабылданды. Осы Заңға сәйкес жыл сайын 4 маусым Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік рәміздер күні ретінде тойланады.

Мемлекеттік рәміздер-бұл кез келген мемлекеттің бірегейлігі мен егемендігін бейнелейтін ажырамас атрибуттарының бірі. Қазақстан Республикасында Мемлекеттік рәміздер – Мемлекеттік Ту, Мемлекеттік Елтаңба және Мемлекеттік әнұран болып табылады.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы – ортасында шұғылалы күн, оның астында қалықтап ұшқан қыран бейнеленген, тік бұрышты көгілдір түсті мата. Ағаштың жанында-ұлттық тік жолақты ою-өрнегі бар. Күн, оның шұғыласы, қыран және ұлттық өрнек бейнесі алтын түстес.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік туының авторы-Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы-дөңгелек нысанды және көгілдір түс аясындағы шаңырақ (киіз үйдің жоғарғы күмбез тәрізді бөлігі) түрінде бейнеленген, шаңырақты айнала күн сәулесіндей тарап уықтар шаншылған. Шаңырақтың оң жағы мен сол жағында аңыздардағы қанатты пырақтар бейнесі орналастырылған. Жоғарғы бөлігінде көлемді бес бұрышты жұлдыз, ал төменгі бөлігінде "ҚАЗАҚСТАН"деген жазу орналасқан. Жұлдыздың, шаңырақтың, уықтардың, аңыздардағы қанатты пырақтардың бейнесі, сондай – ақ "Қазақстан" деген жазу-алтын түстес.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік елтаңбасының авторлары-белгілі сәулетшілер Жандарбек Мәлібеков пен Шот-Аман Уәлиханов.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Әнұраны

Бұдан бұрын "Менің Қазақстаным" әні ретінде белгілі Қазақстан әнұраны Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен 2006 жылғы 6 қаңтарда еліміздің Парламенті бекіткен болатын. Ол алғаш рет 2006 жылдың 11 қаңтарында Мемлекет басшысының салтанатты ұлықтау рәсімінде айтылды.

Музыкасы-композитор Шәмші Қалдаяқов, сөзі-Жұмекен Нәжімеденов және Нұрсұлтан Назарбаев.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ТУЫ

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы - бұл мемлекеттің егемендігі мен бірегейлігін білдіретін басты рәміздерінің бірі. "Ту" термині Нидерландтық "vlag"сөзінен шыққан.Ту-бұл әдетте елтаңба немесе эмблема бейнеленген, белгіленген өлшемдер мен түстердің матасы сүрекке немесе бауға бекітілген. Ежелгі заманнан бастап ту ел халқын біріктіру және оны белгілі бір мемлекеттік біліммен сәйкестендіру қызметін атқарды.

Тәуелсіз Қазақстанның Мемлекеттік Туы 1992 жылы ресми түрде қабылданды. Оның авторы суретші Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы-ортасында шұғылалы күн, оның астында қалықтап ұшқан қыран (бүркіт) бейнеленген тік бұрышты көгілдір түсті мата. Ағаштың жанында-ұлттық ою-өрнегі бар тік жолақ. Күн, оның шұғыласы, қыран және ұлттық өрнек бейнесі алтын түстес. Тудың ені мен ұзындығының арақатынасы – 1: 2.

Геральдика дәстүрінде әрбір түс белгілі бір ұғымды бейнелейді. Мәселен, көк-көгілдір түс адалдықты, адалдықты және мүлтіксіздікті білдіреді. Сонымен қатар, көк-көк түс түркі мәдениетінде терең символдық мәнге ие. Ежелгі түркілер әрқашан аспанды өзінің құдайы-әкесімен құрметтеді, ал олардың көктегі-көгілдір туы әке-ата-шешесіне берілгендікті бейнелейді. Қазақстанның Мемлекеттік туында ол таза аспанды, бейбітшілікті және игілікті, ал бір түсті фон – еліміздің бірлігін бейнелейді.

Геральдикалық канондардан шыққан күн байлық пен молшылықты, өмір мен энергияны бейнелейді. Сондықтан күн сәулесінің ел тулары астық түрінде болады – молшылық пен әл-ауқаттың символы. Қазақстанның мемлекеттік атрибутикасындағы күннің бейнесі оның жалпыадамзаттық құндылықтарға бейілділігін растайды және жаңа жас мемлекеттің өмірлік қуаттайтын қуатына толық және серіктестік пен ынтымақтастық үшін әлемнің барлық елдеріне ашық екенін куәландырады.

Бүркіттің бейнесі көптеген халықтардың елтаңбалары мен жалауларында бұрыннан қолданылатын басты геральдикалық атрибуттардың бірі болып табылады. Бұл бейне әдетте биліктің, көрегендіктің және кең пейілдің символы ретінде қабылданады. Күн астында қалықтаған бүркіт мемлекеттің күшін, оның егемендігі мен тәуелсіздігін, жоғары мақсаттар мен тұрақты болашаққа ұмтылысын бейнелейді. Еуразиялық көшпенділердің дүниетанымында бүркіт бейнесі ерекше орын алады. Ол оларда еркіндік пен адалдық, абырой мен ерлік сезімі, күш пен ой тазалығы сияқты ұғымдармен байланысты. Алтын бүркіттің айшықты бейнесі жас егеменді мемлекеттің әлемдік өркениет биіктігіне деген ұмтылысын көрсетеді.

Мемлекеттік Тудың маңызды элементі оның ағашында орналасқан ұлттық ою-өрнегі бар тік жолақ болып табылады. Қазақ ою-өрнегі-халықтың эстетикалық талғамына қатаң сәйкестікте әлемді ерекше көркемдік қабылдау нысандарының бірі. Әр түрлі формалар мен сызықтардың үйлесімін білдіретін ол халықтың ішкі әлемін ашудың мәнерлі құралы болып табылады. Ұлттық ою-өрнек Қазақстан халқының мәдениеті мен дәстүрлерін бейнелейді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ЕЛТАҢБАСЫ

Елтаңба-мемлекеттің басты рәміздерінің бірі. "Елтаңба" термині "erbe" (мұра) неміс сөзінен шыққан және мұралық ерекшелік белгісі – символдық мән берілетін фигуралар мен заттардың үйлесімін білдіреді.

Тарих Қазіргі Қазақстан аумағында тұрған қола дәуірінің көшпенділері өзін ерекше символ – тотеммен сәйкестендіргенін көрсетеді, оның графикалық көрінісі кейіннен "тамға"атауын алды. Бұл термин алғаш рет түркі қағанатында қолданыла бастады.

Егемен Қазақстанның Елтаңбасы 1992 жылы ресми түрде қабылданды. Оның авторлары-белгілі сәулетшілер Жандарбек Мәлібеков пен Шот-Аман Уәлиханов.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы – дөңгелек нысанды және көгілдір түс аясындағы шаңырақ (киіз үйдің жоғарғы күмбез тәрізді бөлігі) түрінде бейнеленген, шаңырақты айнала күн сәулесіндей тарап уықтар шаншылған.

Мемлекеттік елтаңбадағы орталық геральдикалық элемент көгілдір түс аясындағы шаңырақ (киіз үйдің жоғарғы күмбез тәрізді бөлігі) болып табылады. Шаңырақтың оң жағы мен сол жағында аңыздардағы қанатты пырақтар бейнесі орналастырылған. Жоғарғы бөлігінде көлемді бес бұрышты жұлдыз, ал төменгі бөлігінде "Qazaqstan"деген жазу бар. Жұлдыздың, шаңырақтың, уықтардың, аңыздардағы қанатты пырақтардың бейнесі, сондай – ақ "Қазақстан" деген жазу-алтын түстес.

Шаңырақ-бұл көктегі күмбезді еске салатын және Еуразия көшпенділерінің дәстүрлі мәдениетінде өмір сүрудің негізгі элементтерінің бірі болып табылатын киіз үйдің негізгі жүйе құраушы бөлігі. Республиканың мемлекеттік елтаңбасында шаңырақ бейнесі-бұл елде тұратын барлық халықтар үшін ортақ үй мен біртұтас Отанымыздың символы. Қазақстанның тұрақты дамуы әрбір азаматтың әл-ауқатына байланысты, шаңырақтың беріктігі мен тұрақтылығы оның барлық уықтарының (тіректерінің) сенімділігіне байланысты.

Мемлекеттік елтаңбадағы қанатты мифтік жылқылар – тұлпарлар негізгі геральдикалық элемент болып табылады. Ат бейнесі батырлық, адалдық және күш сияқты ұғымдарды бейнелейді.  Қанаттар көп ұлтты Қазақстан халқының мықты және гүлденген мемлекет құру туралы көпғасырлық арманын бейнелейді. Олар таза ойлар мен дәйекті жетілдіру мен жасампаздық дамуға ұмтылысты куәландырады. Сондай-ақ, Қазақстанның еңбекқорлығы мен елдің материалдық әл-ауқатын бейнелейді.

Өткен ғасырларда мүйіз көшпенділердің табынушылық жасақтарында, сондай-ақ олардың жауынгерлік көтерілісі ретінде белсенді қолданылды. Көктегі игілік, жер құнарлығы және әр түрлі жануарлардың мүйіздері түріндегі әскери сәттілік бейнесі әр түрлі халықтардың символдық композицияларында маңызды орын алды. Осылайша, молшылық мүйізі бар қанатты жылқы терең семантикалық және тарихи тамыры бар маңызды типологиялық тәсіл болып табылады.

Республиканың Мемлекеттік елтаңбасындағы тағы бір бөлік – бес бұрышты жұлдыз. Бұл символды адамзат ерте заманнан бері қолданады және адамдардың ақиқатқа, барлық биік және мәңгілік өмірге деген тұрақты ұмтылысын бейнелейді. Мемлекеттік елтаңбадағы жұлдыздың бейнесі қазақстандықтардың әлемнің барлық халықтарымен ынтымақтастық пен серіктестік үшін ашық ел құру ниетін көрсетеді. Қазақстан тұрғындарының жүрегі мен құшақтығы бес құрлықтың өкілдеріне ашық.

Мемлекеттік елтаңбада қолданылатын негізгі түс-алтынның түсі, ол байлықтың, әділеттіліктің және ұлылықтың символы болып табылады.  Сондай – ақ, тудың түсі-көгілдір, ол алтын түсімен үйлеседі және таза аспанды, бейбітшілік пен әл-ауқатты бейнелейді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ӘНҰРАНЫ

Әнұран-мемлекеттің басты рәміздерінің бірі. "Гимн" термині грекше "gimneo" сөзінен шыққан және "салтанатты ән"дегенді білдіреді. Гимн ел азаматтарын тиімді әлеуметтік-саяси шоғырландыру және этномәдени сәйкестендіру үшін маңызды мәнге ие маңызды дыбыстық нышан ретінде әрекет етеді.

Тәуелсіз Қазақстан тарихында елдің мемлекеттік әнұраны екі рет 1992 және 2006 жылдары бекітілді.

Республика мемлекеттік егемендікті алғаннан кейін 1992 жылы Қазақстан әнұранының музыкасы мен мәтініне конкурс жарияланды. Байқау қорытындысы бойынша Қазақ КСР әнұранының музыкалық редакциясын сақтау туралы шешім қабылданды. Осылайша, бірінші қазақстандық Гимннің музыкасының авторлары Мұқан Төлебаев, Евгений Брусиловский және Латиф Хамиди болды. Конкурсқа сонымен қатар, үздік мәтінге ұсынамын ұсынылған белгілі ақындар: Музафаром Алимбаевым, Кадыром Мырзалиевым, Туманбаем Молдагалиевым және ақыны қазақ тілі ұмтылған құлшыныстың бейнесі.

Еліміздің дыбыстық рәміздерін насихаттау мақсатында 2006 жылы жаңа мемлекеттік әнұран қабылданды. Оның негізі халық арасында танымал "Менің Қазақстаным"патриоттық әні болды. Ол 1956 жылы Шәмші Қалдаяқов Жұмекен Нәжімеденовтің өлеңіне жазылған. Әнге мемлекеттік әнұранның жоғары мәртебесін беру және салтанатты дыбыс шығару үшін Қазақстанның Тұңғыш Президенті - Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бастапқы мәтінді пысықтады. Қазақстан Парламенті 2006 жылғы 6 қаңтарда палаталардың бірлескен отырысында "Мемлекеттік рәміздер туралы" Жарлыққа тиісті түзетулер енгізіп, елдің жаңа мемлекеттік әнұранын бекітті.