Дарынды оқушылармен жұмыс жасаудың мазмұны,формалары мен әдістері.

Дарынды оқушылармен жұмыс жасаудың мазмұны,формалары мен әдістері.
1.Дарындылықты зерттеу себептері.
Динамикалық, тез өзгеретін әлемде қоғам мектептегі әлеуметтік тәртіпті қайта қарастырады, мектептегі білімнің мақсаттары мен міндеттерін түзетеді немесе түбегейлі өзгертеді. Басты мақсат-белсенді,шығармашыл,адамзаттың жаһандық проблемаларын білетін,оларды шешуге қатысуға дайын адамды тәрбиелеуге баса назар аудару. Қазір қажет адамдар,ойлы емес шаблонно,өз құқығын қо іздестіріп, шешу жолдары ұсынылған міндеттерді шешу үшін жол табуға,проблемалық жағдай. Тағы бір өзекті мәселе-әр оқушыға жеке көзқарас пен көмек көрсету. Әр оқушының жеке басының көрінісі үшін жеке қабілеттерін дамыту.
Жақында барлық балалар интеллектуалдық жағынан да,эмоционалды жағынан да тең деп есептелді.Оларды ойлауға,жанашырлыққа,күрделі логикалық есептерді шешуге үйрету керек.Алайда, қазіргі мектептің тәжірибесі оқушылар арасында айырмашылықтар бар екенін көрсетеді.Құрдастарына қарағанда дамыған интеллектісі бар,шығармашылық қабілеті бар,жіктеу,жалпылау,қарым-қатынас таба алатын балалар ерекшеленеді.Олар үнемі өздерін қызықтыратын сұрақтарға жауап іздейді,қызығушылық танытады,Тәуелсіздік көрсетеді, белсенді.
2.Дарынды балаларға сипаттама.
Жеңімпаздарды определимся өзімен ұғымымен:
Дарындылық-бұл адамның бір немесе бірнеше іс-әрекетте жоғары,ерекше нәтижелерге қол жеткізу мүмкіндігін анықтайтын өмір бойы дамып келе жатқан психиканың жүйелі сапасы.
Дарындылық танымдық дамудың,психоәлеуметтік сезімталдықтың және физикалық сипаттамалардың дамуымен анықталады.
Озық танымдық даму:
* қабылдаудың кеңдігімен ерекшеленетін дарынды балалар қоршаған әлемде болып жатқанның бәрін қатты сезінеді және осы немесе басқа нысанның қалай жұмыс істейтіні туралы өте қызықты. Олар әлемді неге басқаша емес,не үшін және сыртқы жағдайлар өзгерсе не болар еді деп ойлайды. Олар бір уақытта бірнеше процестерді бақылай алады және қоршаған ортаның барлығын белсенді түрде зерттеуге бейім.
* олар құбылыстар мен заттар арасындағы байланысты қабылдау және қорытынды жасау қабілетіне ие, олар өз қиялында балама жүйелер құруды ұнатады.
* ерте тілдің дамуы мен жіктеу қабілетімен бірге керемет есте сақтау қабілеті мұндай балаға үлкен көлемде ақпарат жинауға және оны қарқынды пайдалануға көмектеседі.
* дарынды балалардың өз ойларын еркін және нақты жеткізуге мүмкіндік беретін үлкен сөздік қоры бар. Ләззат алу үшін олар жаңа сөздер ойлап табады.
* семантикалық түсініксіздіктерді қабылдау, қабылдаудың жоғары шегін ұзақ уақыт сақтау, күрделі және тіпті практикалық шешімі жоқ тапсырмалармен қуана-қуана айналысу қабілетімен қатар, дарынды балалар дайын жауап берген кезде шыдамайды.
* кейбір дарынды балалар есептеу және логика тұрғысынан математикалық қабілеттерін арттырды.
* олар ұзақ шоғырлану кезеңімен және белгілі бір мәселені шешуде үлкен табандылықпен ерекшеленеді.
* Дарынды балаға тән тапсырмаға деген құштарлық, тәжірибенің жетіспеушілігімен бірге, көбінесе ол әлі мүмкін емес нәрсеге ауысады. Ол қолдау мен көмекке мұқтаж.
Психоәлеуметтік сезімталдық:
* дарынды балалар әділеттілік сезімін, адамгершілік дамуды, қабылдау мен танымнан асып түседі.
* олар әділетсіздікке тез жауап береді, өздеріне және басқаларға жоғары талаптар қояды.
* жанды қиял, тапсырмаларды орындауға ойын элементтерін қосу, шығармашылық, тапқырлық және бай қиял (қиял) дарынды балаларға өте тән.
• олар әзіл-оспақ сезінеді, күлкілі сәйкессіздіктерді, сөздерді ойнауды, әзілдерді жақсы көреді.
* оларға эмоционалды тепе-теңдік жетіспейді, ерте жаста дарынды балалар шыдамсыз және импульсивті.
• кейде олар қорқыныш пен осалдықтың жоғарылауымен сипатталады. Олар басқалардың сөйлемейтін сигналдарына өте сезімтал.
* олар қарапайым балалар сияқты эгоцентризммен сипатталады.
* көбінесе дарынды балалар теріс қабылдауды дамытады, құрдастарымен қарым-қатынаста қиындықтар туындайды.
Физикалық сипаттамалары:
* дарынды балалар жоғары энергия деңгейімен ерекшеленеді және олар әдеттегіден аз ұйықтайды.
* олардың моторикасын үйлестіру және қолды иелену көбінесе танымдық қабілеттерден артта қалады. Оларға тәжірибе қажет. Мұндай балалардың зияткерлік және физикалық дамуындағы айырмашылық олардың көңілін қалдыруы және тәуелсіздікті дамытуы мүмкін.
* дарынды балалардың (8 жасқа дейінгі) көру қабілеті жиі тұрақсыз, фокусты жақын қашықтықтан (партадан тақтаға дейін) өзгерту қиын.
3.Белгілі бір қызмет салаларында көрінетін дарындылықтың ерекше түрлері.
Музыкалық дарын.
Ерте жастан бастап музыкалық дарынды бала кез-келген дыбыстық нысандарға деген қызығушылығын арттырды. Екі-үш жасында мұндай балалар естіген және оларды дәл интонациялайтын барлық әуендерді ажыратады. Кейбіреулер сөйлескеннен ертерек ән айта бастайды. Үш-бес жаста дыбыстарды "шығару" үшін тәуелсіз әрекеттерге деген ұмтылыс күрт артады. Бастапқыда бұл музыкалық аспаптарда ойнауға еліктеу. Болашақта бұл өз нәрсеңізді ойлап табудың алғашқы әрекеттеріне әкеледі. Алғашқы жұмыстардың пайда болуы дарындылықты дамытудың жоғары деңгейіне көшуді білдіреді.
Көркемдік дарындылық.
Көрнекі бейнелер мен көріністерге қатысты жоғары селективтілік ерте балалық шақта өткір байқағыштықта, күшті импрессионалдылықта, айналадағы барлық нәрсені бояуларда, түрлі-түсті контрасттарда көруге, ерекше, әдемі байқауға және ұзақ уақыт есте сақтауға мүмкіндік береді. Баланың өзіндік белсенділігі, шығармашылық ізденіске деген ұмтылысы үлкен рөл атқарады. Шығармашылық ізденіссіз Талант мүмкін емес.
Математикалық және шахмат дарындылығы.
Пайда ерте. Үш-төрт жасында кейбір балалар сандармен құмар ойнайды: оларды үйлердің белгілерінен, кітаптар мен журналдардан іздейді, кейінірек әртүрлі жаңа комбинацияларды жасауға тырысады. Қарапайым арифметикалық амалдарды игеру қуанышты және тез жүреді. Төрт-бес жасында дарынды балалар екі таңбалы және үш таңбалы сандарды қосу және азайту қабілетін оңай көрсетеді, ал бес-алты жасында олар тек бастауыш мектеп үшін ғана емес, математика оқулықтарына үлкен қызығушылық таныта бастайды.
Басқа дарынды балалар үшін күрделі шахмат комбинацияларын санау қиын емес. Төрт-бес жасында шахмат ойнауды үйреніп, олар көп уақытын шахмат тақтасында өткізіп, керемет нәтижелерге қол жеткізеді. Шахмат ойыны - бұл үнемі тәжірибе, ол зейінділікті, зейінділікті, тез және логикалық ойлауды қажет етеді. Бұл баланың танымдық белсенділігі, оның осы саладағы дарындылығының ашылуын анықтайды.
Әдеби дарын.
Кейінірек ашылады. Баланың тәжірибесі мен біліміне байланысты. Бірақ кейбір жағдайларда әдеби қабілеттердің белгілері мектепке дейінгі балалық шақта да анықталады. Бала сөздердің музыкасына бейім, рифмдердің дыбысы оны қызықтырады, жаңа сөздер мен комбинациялардың пайда болуына қуанады. Құрдастарының жұмыстарымен салыстырғанда дарынды балалардың шығармалары ерекше және мәнерлі.
Әлеуметтік дарындылық.
Балалар тобындағы көшбасшыны байқамау мүмкін емес. Сенімді, белсенді бала тез назар аударады. Оның сөйлеу қабілеті жақсы дамыған, ол қорықпайды және басқа балаға, ересек адамға жүгінуден тартынбайды. Мұндай бала болып жатқан барлық нәрсеге өзінің іскерлік көзқарасын көрсетеді. Оның айрықша ерекшелігі-мұндай балаға бәрі бар.
Кез-келген бала міндетті түрде адам қызметінің бір саласында дарынды болады. Баланың туа біткен қабілеттері туралы болжамның дұрыстығын бағалау немесе балалар психологиясы саласындағы мамандар әзірлеген тест-сауалнамалар осы маңызды мәселеде көмектесуге көмектеседі.
4. Дарынды балалармен жұмыс жасаудың әдістері мен формалары.
Дарынды балалардың көпшілігімен салыстырғанда зияткерлік қабілеттері, оқуға бейімділігі, шығармашылық мүмкіндіктері мен көріністері, белсенді, қанықпаған танымдық қажеттіліктері жоғары. Олар білім алудан, ақыл-ой еңбегінен қуанышты сезінеді. Осыған сүйене отырып, дарынды балаларды анықтау, олардың дарындылық дәрежесін дамыту бастауыш мектепте басталуы керек. Оқу іс-әрекетінде дарынды балалармен жұмыс пәннің білім беру кеңістігін кеңейтуге және тереңдетуге ықпал ететін сараланған тәсілге негізделген. Сондықтан дарынды балалармен жұмыс сабақтан тыс және сабақтан тыс жұмыстардан тұруы керек.
5. Сабақ қызметі.
Оған келесі қызмет түрлері кіреді:
* проблемалық-дамытушылық оқыту,
* жобалау-зерттеу қызметі,
* ойын технологиясы (іскерлік ойындар және саяхат),
* танымдық мотивацияны қанағаттандыру үшін ақпараттық-коммуникациялық технологиялар,
* қабілеттерді дамыту (әртүрлі деңгейлік тесттер, презентациялар, тренажерлер),
* шығармашылық және стандартты емес тапсырмалар.
Проблемалық-дамытушылық оқыту.
Дарынды балалармен жұмыс істейтін мұғалімдердің көпшілігі проблемалық оқыту технологиясын сәтті жүзеге асыруда. Олар сыныпта танымдық қиындық жағдайын жасайды, онда студенттер бір немесе бірнеше ақыл-ой операцияларын өз бетінше пайдалану қажеттілігіне тап болады: талдау, синтез, салыстыру, аналогия, жалпылау және т.б. бұл студенттердің белсенді тәуелсіз қызметін ұйымдастыруға мүмкіндік береді, нәтижесінде шығармашылық білім, Дағдылар, дағдылар пайда болады. ойлау қабілеттерін дамыту.
Жобалау-зерттеу қызметі.